ปจฺจย สงฺคห ปรมตฺถทีปนี

[166] เอวํ สตฺตหิ ปริจฺเฉเทหิ ปถมสฺส นามรูปปริจฺเฉท ญาณสฺส วิธานํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ทุตียสฺส ปจฺจยปริคฺคหญาณสฺส วิธานํ ทสฺเสนฺโต เยสํสงฺขตธมฺมานนฺติอาทิ มาหฯ อิทานิ เยสํ สงฺขตธมฺมานํ สงฺขตาสงฺขตภูตา เยธมฺมา ยถา เยหิ เหตาทีหิ ปจฺจยากาเรหิ ปจฺจยา อุปการกา โหนฺติฯ ตํ วิภาคํ เตสํ สงฺขตธมฺมานํ ปจฺจยุปฺปนฺนภูตานํ วิภาคญฺจ เตสํ ปจฺจยธมฺมานํ วิภาคญฺจ เตสํปจฺจยาการานํ อิห วิภาคญฺจ อิมสฺมิํ วุจฺจมาเน ปจฺจยสงฺคเห ยถารหํ ปวกฺขามีติ โยชนาฯ

[224] วิภาวนิยํ ปน

‘‘ปจฺจเย ทสฺเสตุ’’นฺติ วุตฺตํฯ ตํ ตํ วิภาคนฺติ อิมินา น สเมติฯ

[225] ยญฺจ ตตฺถ

‘‘อิห อิมสฺมิํ สมุจฺจย สงฺคหานนฺตเร ฐาเน’’ติ อิห สทฺทสฺส อตฺถวิภาวนํ วุตฺตํฯ ตํปิ น ยุชฺชติฯ

เอตสฺมิญฺหิ อตฺเถ สติ อิทานิ สทฺโท นิรตฺถโก โหตีติ, ปฏิจฺจ ผลํ สมุปฺปชฺชติ เอตสฺมาติ ปฏิจฺจสมุปฺปาโทฯ ตตฺถ ปฏิจฺจาติ อวินา, อมุญฺจิตฺวาติ อตฺโถฯ อวิชฺชาทิโก ปจฺจยธมฺโมติ วณฺเณนฺติฯ อถวา, สมุปฺปชฺชนํ สมุปฺปาโทฯ สหชาตธมฺเมหิ สเหว กลาปวเสน อภินิพฺพตฺติ ปาตุภาโวติ อตฺโถฯ ยถาสกํ ปจฺจยํ ปฏิจฺจ เตน อวินาภาวีหุตฺวา สมุปฺปาโท ปฏิจฺจ สมุปฺปาโท, อตฺถโต ปน สพฺเพสํ ปจฺจยปจฺจยุปฺปนฺนภูตานํ สงฺขต ธมฺมานํ ปจฺจยายตฺตวุตฺติตาสงฺขาตํ สพฺพสงฺขตสาธารณํ เอกํ สามญฺญลกฺขณํฯ ยํ อิทปฺปจฺจยตาติจ วุจฺจติฯ ตตฺถจ อิทปฺปจฺจย ตาติ อยํ อิมสฺส ปจฺจโย อยํ อิมสฺส ปจฺจโยติ เอวํ นิทฺทิสิตพฺโพ อยํ ปจฺจโย เอเตสนฺติ อิทปฺปจฺจยาฯ สงฺขตธมฺมาฯ อิทปฺปจฺจยานํ ภาโว อิทปฺปจฺจยตาฯ